Linux Fayl Sistemləri

Fayl sistemi, adətən əməliyyat sisteminin altında yerləşən və verilənlərin saxlanma sahəsindəki mövqeyini idarə edən bir qatdır. Linux əməliyyat sistemində bir neçə növ fayl sistemi mövcuddur, bunlar aşağıda sıralanır:

Ext (Extended File System)

Ext, Linux əməliyyat sistemi ilə istifadə olunmağa başlanan və bir sıra məhdudiyyətlər səbəbi ilə artıq istifadə edilməyən köhnə fayl sistemidir. Ext fayl sistemi, sanal bir dizində saxlanılan fayllar haqqında yol məlumatlarını təqdim edən inode (giriş) sistemi istifadə edir. Hər bir fiziksel cihazda ayrı bir inode cədvəli yaradılır və sanal dizində saxlanan hər faylın öz inode cədvəlində bir girişi vardır. Hər faylda izlənən məlumatlar sayəsində bu fayl sisteminə “Extended” adı verilmişdir.

Fayl adı
Fayl ölçüsü
Faylın sahibi
Faylın aid olduğu qrup
Fayl üçün giriş icazələri
Fayldan verilən məlumatları saxlayan hər disk blokuna işarə edən göstəricilər

Linux, inode cədvəlindəki hər bir inode-u, fayl sistemi tərəfindən yaradılmış unikal inode nömrəsi ilə işarələyir. Faylın müəyyən edilməsi üçün inode nömrəsi istifadə olunur.

Ext2

Ext2, 2 TB verilənləri dəstəkləyən ilk Linux fayl sistemidir. Ext2, ext fayl sisteminin genişləndirilmiş versiyasıdır. Bu sistem, hər bir fayl haqqında inode cədvəli məlumatını daha geniş formada saxlayır və yeni funksiyalar əlavə edir.

Ext3

Ext3, Ext2-dən inkişaf etmiş bir fayl sistemidir və “journaling” (günlük) funksiyasını istifadə edir. Günlük faylının içərisinə yalnız inode məlumatları yazılır və məlumat blokları saxlanmadan əvvəl bu məlumatlar silinmir. Ext3, yüksəldilməsi və geriyə uyumluluğu ilə Ext2-dən gəlmişdir, lakin Linux serverləri bu fayl sistemini istifadə etmir, çünki bu fayl sistemi fayl bərpası və disk anlıq görüntüləri dəstəkləmir.

Ext4

Ext3-dən genişlənən Ext4, şifrələmə və sıxılma dəstəyi ilə yanaşı, “extents” (uzantılar) funksiyasını da dəstəkləyir. Bu funksiya, saxlama cihazında bloklar şəklində yer ayırır və yalnız inode cədvəlindəki başlanğıc blokuna məlumat saxlayır. Bu proses faylları depolayarkən bütün disk bloklarını sıralamağa ehtiyac olmadan yer qənaət etməyə kömək edir. Ext4 daha sürətlidir və böyük faylların işlənməsində əhəmiyyətli dərəcədə performans artırır. Bu, Linux əməliyyat sisteminin standart fayl sistemidir.

JFS (Journaled File System)

IBM tərəfindən yaradılan və əvvəlki dövrlərdə istifadə edilən JFS fayl sistemi, “journaling” (günlük) üsulunu istifadə edir. Bu, yalnız inode cədvəlini güncəlləyir, lakin aktual məlumatlar yazılmadan əvvəl bu məlumatları saxlamır. JFS, həmçinin “extents” əsaslı fayl paylaşımı istifadə edir, bu da saxlama cihazında daha az fraqmentasiyaya səbəb olur.

XFS

XFS, əvvəllər istifadə olunan bir fayl sistemidir və kiçik fayllarla işləyərkən yavaş performans göstərir. XFS fayl sistemi “journaling” funksiyasını istifadə edərək yalnız məlumat blokları yazılmamışsa məlumat itkisinə yol aça bilər. XFS, ReiserFS-dən fərqli olaraq, fayl sistemini onlayn olaraq yenidən ölçmək imkanı təqdim edir, ancaq yalnız genişləndirilməyi dəstəkləyir.

Btrfs

Btrfs, Oracle tərəfindən yaradılmışdır. Bəzi paylamalar, Ext fayl sistemi qədər sabit olmamaqla yanaşı, çox yaxşı performansa sahibdir.

Linux Fayl Sistemi Qovluqları

/: Kök qovluq, bütün fayl sisteminin başlanğıc nöqtəsidir.
/bin: Yürütülebilir faylların saxlandığı yerdir. Bu fayllar bütün istifadəçilər tərəfindən istifadə oluna bilər. Linux-un əsas əmrləri, məsələn, ls, mv burada tapılır.
/boot: Sistem önyükleyicisi və önyükləmə fayllarının saxlandığı qovluqdur. Əməliyyat sisteminin başlaması üçün lazım olan fayllar burada yerləşir.
/dev: Cihazların (USB, DVD və s.) qoşulmuş olduğu yerdir. Sistemə bağlı bütün cihazlar burada qeyd olunur.
/etc: Sistemə quraşdırılmış paketlər və onların konfiqurasiyalarını saxlayır.
/home: İstifadəçilərin şəxsi qovluqlarını tapacağınız yerdir. Hər bir istifadəçi üçün ana qovluq burada yerləşir.
/lib: Paylaşılan kitabxana faylları və bəzən Linux nüvəsi ilə əlaqəli digər fayllar burada yerləşir.
/media: USB və DVD kimi xarici cihazlar və onların fayllarına bu qovluq vasitəsilə daxil olmaq mümkündür.
/mnt: Saxlama cihazları və ya bölmələrin əl ilə bağlandığı qovluqdur. Bu günlərdə az istifadə olunur, lakin CD-ROM sürücüsü və disk sürücüləri üçün istifadə edilirdi.
/opt: İstəklə quraşdırılmış paketlər burada saxlanılır və paket meneceri tərəfindən idarə olunur.
/proc: Virtual bir qovluqdur və sistemin vəziyyəti haqqında məlumatları saxlayır. Sistem açıldıqca və işləyərkən burada fayllar yaradılır.
/root: Super istifadəçi və ya idarəçi istifadəçisinin ana qovluğudur.
/run: Sistem başladıqdan sonra işləyən proseslərdən alınan müvəqqəti məlumatların saxlandığı yerdir.
/sbin: Sistem idarəetməsi üçün nəzərdə tutulan ikili faylları saxlayır. /bin kimi burada yerləşən fayllar yalnız administrator tərəfindən istifadə olunur. Burada, məsələn, fdisk və ifconfig kimi köməkçi proqramlar yerləşir.
/tmp: Sistem önyüklənməsi və ya tətbiq icrası üçün istifadə olunan müvəqqəti faylları saxlayır.
/usr: Linux-da istifadəçilər arasında paylaşılan proqramlar və faylların yerləşdiyi qovluqdur. Burada tətbiqlər, kitabxanalar, sənədlər, simvollar və s. fayllar mövcuddur.
/var: Dəyişən məlumatları və sistem loqlarını saxlayır. Burada loqlar, çap faylları və digər dəyişən ölçülü fayllar yerləşir.
/srv: Xidmətlərə məxsus verilənlərin saxlandığı yerdir. Məsələn, veb serveri işə salındıqda HTML faylları bu qovluqda saxlanır.
/sys: /proc və /dev kimi, virtual bir qovluqdur və sistemə bağlı cihazlarla bağlı məlumatları saxlayır.
/kernel: Linux nüvəsinin (kernel) faylları burada yerləşir.